{jcomments off}„Wszystko było na łapu-capu. [...] Właściwe próby do nagrania i samo nagrywanie odbywały się w tym samym czasie. Wszystkiego uczyliśmy się w chwili nagrywania. Sekcja rytmiczna i w ogóle cały skład grupy powstał zupełnie przypadkowo [...] Cała płyta Astigmatic powstała w ciągu jednej nocy w Filharmonii Narodowej”
(Zbigniew Namysłowski)

Krzysztof Komeda Trzciński jako muzyk jazzowy wywarł istotny wpływ na ukształtowanie się oryginalnego stylu, określanego jako polska szkoła jazzu. Płyta Astigmatic jest uważany za najważniejszą w jego dorobku, a jednocześnie należy ona do najważniejszych, a według niektórych jest najważniejszą płytą polskiego jazzu. Została ona doceniona również za granicą i zaliczona do czołowych europejskich płyt jazzowych. Od chwili jej nagrania cieszy się niesłabnącym uznaniem i fascynuje, zarówno miłośników jazzu jako i krytyków.

Powstanie Astigmatic przypada na okres słabnięcia III nurtu i wzrostu dominacji jazzu free, także w Polsce. Silnie zaznaczały się wpływy muzycznych idei Milesa Davisa, Ornette’a Colemana i Johna Coltrane’a.

Na płytę składają się trzy rozbudowane w czasie kompozycje Komedy: „Astigmatic”, „Kattorna” (oparty na motywie z filmu Heniga Carlssena pod tym samym tytułem) oraz „Svantetic” (poświęcony szwedzkiemu poecie i przyjacielowi Komedy Svanetowi Forsterowi). Wszystkie one uderzają niezrównaną ekspresją.

Album łączy język nowoczesnego jazzu (modalność, pantonalizm, swobodna improwizacja), precyzyjną formę (nawiązania do ronda, wariacji, allegra sonatowego) i elementy XX-wiecznych technik kompozytorskich (aleatoryzm, sonoryzm). Ten konglomerat składa się na bogactwo i monumentalizm utworów Komedy. Są one przesycone ekspresją, emocjonalizmem, dramatycznym liryzmem i patosem. Ta romantyczna ekspresja jest wyrażona we współczesnym języku, we współczesny sposób. Kompozycje Komedy wprowadzają do jazzu, nieobecny tam do tej pory, świat emocji.

Komeda położył też duży nacisk na obsadę i wynikającą z niej kolorystykę, przekładającą się także na różnicowanie dynamiki, artykulacji, agogiki. O wartości płyty decyduje również ten doborowy skład, w którego wykonaniu utwory są - zdaniem krytyków - lepsze niż ich wcześniejsze wykonania w innych składach. „Svantetic” - w wersji klubowej - wykonywany został w Kopenhadze, w klubie Montmartrte w 1965 roku w składzie: Michał Urbaniak, Tomasz Stańko, Bo Stief (kontrabas) oraz Simon Kopel (perkusja). „Astigmatic” w wykonaniu kwartetowym na Jazz Jamboree w 1965 roku z Januszem Kozłowskim (kontrabas) i bez Zbigniewa Namysłowskiego. Również „Kattorna”, skomponowana przez Komedę jako muzyka filmowa, została przearanżowana i dostosowana do nagrania studyjnego. Zresztą Komeda przygotowując kompozycje myślał o konkretnych wykonawcach – Zbigniewie Namysłowskim i Tomaszu Stańce, tak że ich role w utworach były dokładnie przemyślane.

Każdy z artystów wniósł do utworów z płyty Astigmatic własne wartości. Namysłowski wprowadził odniesienia coltrane’owskie. Stańko, towarzyszący Komedzie w jego karierze, uznawany za kontynuatora jego idei – elementy free jazzu. Również rola Güntera Lenza i Rune Carlssona jest o wiele bardziej zgodna z kompozytorską myślą Komedy, niż poprzednie wykonania tych utworów. Carlsson buduje napięcie i dramaturgię oraz wprowadza słuchacza w trans, zgodnie z dramaturgicznymi założeniami kompozycyjnymi Komedy. Günter wprowadza zaś przekonujący wątek timingu, konstruując własny obraz muzyki w partiach solowych.

Trzeba także wskazać na miejsce samego Komedy w kompozycjach. Nie będąc technicznym pianistą przyjmuje on rolę koordynatora całości, precyzyjnie sterującym przebiegiem muzycznego procesu.

Jako pianista Komeda prezentuje się bez wirtuozerii i doskonałości technicznej, ale zaskakuje skupieniem, wieloznacznością harmoniczną, intrygującymi modalizmami i timingiem podporządkowanym zmiennej narracji utworu.

Jest coś w tej płycie, co pozwala jej pozostawać aktualną mimo przemijalności muzycznych elementów kompozycyjnych i architektonicznych utworu. To właśnie tu, w tych kompozycjach Komedy nastąpiło połączenie i zjednoczenie różnych wpływów światowego jazzu i wtopienie w ten niepowtarzalny sposób odczuwania świata i kreowania siebie, charakterystyczny dla polskiej szkoły jazzu.

Po kompozycje z płyty Astigmatic sięgnęli we własnych aranżacjach m.in.: Tomasz Stańko, Michał Urbaniak, Urszula Dudziak.

Krzysztof Komeda Quintet – Astigmatic

Polish jazz vol. 5 (1966, Muza LP XL 0298)

1. Astigmatic [22:50]

2. Kattorna [07:20]

3. Svantetic [15:00]

Wszystkie kompozycje – Krzysztof Komeda

Inne edycje

LP SXL 0298 Muza

LP SX 0298 Muza 1989

CD PNCD 536 Muza 2001 (Polskie Nagrania Remasters)

Muzycy:

Krzysztof Komeda – fortepian,

Tomasz Stańko – trąbka

Zbigniew Namysłowski – saksofon altowy

Günter Lenz – bas

Rune Carlsson – perkusja

Nagrana w Warszawie w w Filharmonii Narodowej, 5-6 grudnia 1965 r.

Reżyser nagrania – W. Piętowski

Operator dźwięku – H.