„Być może pod koniec wieku Art Ensemble Chicago będzie miało podobną siłę” – porównywał zespół, między innymi do kwartetu Coltrane’a, Richard Williams w tekście z 1978 roku, zamieszczonym na okładce A Jackson in Your House. W 2015 roku minęło 50 lat od utworzenia stowarzyszenia AACM, którego członkowie założyli tę legendarną formację. Z perspektywy czasu trudno nie zgodzić się z powyższym twierdzeniem – istotnie odegrali oni kluczową rolę w rozwoju muzyki jazzowej. Centralnym punktem obchodów jubileuszu była wystawa zorganizowana przez Muzeum Sztuki Współczesnej w Chicago. Jej kulminację stanowił koncert Roscoe Mitchella (jednego z założycieli Art Ensemble Chicago), który razem z grupą zaproszonych gości miał oddać na scenie charakter tego niezwykłego środowiska.
Wystawie nadano tytuł Zasada wolności. Eksperymenty w sztuce i muzyce, 1965 do dziś – świetnie oddając nim podstawowe założenia organizacji. Nawet bez znajomości hasła oczywistym było, że projekt Mitchella nie ograniczy się do standardowego odtworzenia historycznych kompozycji. Twórczość, zwłaszcza pierwotnych członków, osadzona była we freejazzowej awangardzie, gdzie główną rolę odgrywała improwizacja i eksplorowanie możliwości wszystkich, również tworzonych przez siebie, instrumentów. Faktycznie, mimo że koncert osadzony był w konkretnym kontekście, a artyści sięgając po oryginalne instrumenty (stanowiące już eksponaty muzealne) przywołali nawet jedną ze sztandarowych kompozycji (Odwalla z 1973 roku), to w każdym momencie, swoją grą, posuwali muzykę w kolejne, zupełnie nowe obszary.
By lepiej zrozumieć istotę materiału zawartego na płycie warto przywołać pogląd jaki Mitchell wyraził w wywiadzie udzielonym dziesięć lat przed nagraniem – „Muzyka to 50 procent dźwięku i 50 procent ciszy. Słuchanie wyłącznie ciszy jest bardzo intensywnym odczuciem. Jeśli przerywasz tę ciszę dźwiękiem, obie sfery zaczynają oddziaływać na siebie”. Trudno nie odnieść wrażenia, że na takiej właśnie formule lider oparł autorski repertuar. Niemal dwugodzinny program (mieszczący się na dwóch krążkach) wypełnia seria urywanych fraz, rzadko przechodzących w dłuższe wywody.
Już tytuł otwierającej kompozycji – Spatial Aspects Of The Sound – sugeruje, że operowanie przestrzenią szczególnie interesuje lidera. Założeniem, o czym artysta pisze na okładce, było również poszukiwanie nowych możliwości wśród trzyosobowych składów. Na albumie odnajdziemy cztery takie konfiguracje, tworzone przez muzyków z różnych środowisk i generacji. Lider powierzył im sześć z dwunastu kompozycji, resztę wszyscy nagrali w bardziej zróżnicowanych liczebnie grupach. Rozkład utworów na poszczególne składy jest dość skomplikowany, a instrumentarium każdego z wykonawców rozbudowane, zachęcam więc do zapoznania się ze szczegółowym spisem wewnątrz płyty.
Jednym z fundamentalnych założeń AACM jest zwrócenie się ku zespołowości, co stanowiło o sile zwłaszcza Art Ensemble Chicago. Myślę, że również w przypadku opisywanego przedsięwzięcia skupianie się na indywidualnych występach uczestników byłoby bezcelowe. Gra każdego z nich równomiernie wpływa na odbiór materiału, a sięganie przez nich po kolejne, często podobne, instrumenty wyraźnie utrudnia ocenę. Zresztą, jak wspomniałem, dla samego lidera liczyło się przede wszystkim poszukiwanie zespołowego brzmienia.
Zważywszy na kontekst powstania i sędziwy wiek saksofonisty, Bells for the South Side można by nazwać godnym zwieńczeniem jego twórczości. Patrząc jednak na aktywność muzyka (w międzyczasie wydał już kolejny album Discussions) takie twierdzenie wydaje się być nie na miejscu. Zresztą wszelkie podsumowania zupełnie nie leżą w naturze Mitchella. Czy nie jest znamiennym, że poproszony o wspomnienie dawnych czasów po raz kolejny zapragnął eksperymentować?
Autor: Jakub Krukowski
Ten tekst ukazał się w magzynie JazzPRESS 03/2018
