Gdańsk, Gdynia i Sopot – trzy miasta, z którymi wiąże się wieloletnia, kilkupokoleniowa już tradycja jazzowego grania; i które słyną z licznych imprez i festiwali muzycznych. Już od ponad 70 lat Trójmiasto gromadzi wybitnych artystów, będąc równocześnie miejscem, w którym ujawniają się nowe talenty. Można mówić już o czterech pokoleniach jazzu w Trójmieście, działających w latach 1945-2021.
Od roku 1945 do końca lat 50. XX wieku
Po II wojnie światowej do Gdyni i Sopotu przyjeżdżali muzycy, którzy przed wojną grywali jazz w Warszawie. Do końca lat 40. w lokalach gastronomicznych występowali m.in. Alfred Pradella, Kazimierz Obrębski, Leopold Herman, Zygmunt Karasiński, ale też niemiecki akordeonista Willy Kress. Ze Śląska przyjechał też multiinstrumentalista Hubert Paździor. Po roku 1949 władza wykreśliła słowo jazz z oficjalnego słownika. Większość muzyków uprawiających swing grała dalej, unikając tylko zakazanego terminu. Ogniskiem ambitnego jazzu była w Gdyni (do 1949 roku) placówka YMCA. W Gdyni działał zespół Bogusława Klimczuka. Lata 50., z apogeum w roku 1955, to era zespołu Sławka Czyńskiego (viol), z którym grał m.in. saksofonista Jerzy Tatarak.
Audycja Andrzeja Winiszewskiego w RadioJAZZ.FM
Lata 50., 60. i 70. XX wieku
W swingowej orkiestrze Rafała Kidonia w Gdyni debiutowali młodzi muzycy: Piotr Nadolski (tp) i Edward Rykaczewski (cl). Jazz stał się manifestem pokolenia na dwóch festiwalach w Sopocie: w latach 1956 i 1957. W tej atmosferze wyrastali: Janusz Hajdun (p), Andrzej Mundkowski (p), Norbert Bojanowski (vib) oraz Helmut Nadolski(db). Przełamany został dotychczasowy prymat dixielandu i swingu, a bebop i cool jazz rozbrzmiewały w klubach Żak i Rudy Kot. Odpowiedzią tradycjonalistów było powstanie (1958) zespołu Flamingo w studenckim klubie Kwadratowa. W ciągu 10 lat w składzie zespołu znaleźli się choć przez chwilę m.in. trębacze Piotr Nadolski i Ryszard Podgórski, klarneciści Eugeniusz Pudelewicz i Lucjan Czaplicki, puzoniści Andrzej Dorawa i Zbigniew Porzyński. Fani Flamingo po jednej stronie barykady, fani nowoczesnego North Coast Quintet po drugiej. Walka toczyła się pod egidą miesięcznika Jazz, który powstał w Gdańsku (1956) i był tam wydawany do roku 1962. W 1959 roku gdański trębacz Alojzy Musiał został okrzyknięty pierwszą supergwiazdą polskiego jazzu i porwany do Warszawy przez The Wreckers Andrzeja Trzaskowskiego. Były też wokalne gwiazdy: Marek Tarnowski i Mirosław Bobrowski.
Główne nagrody i wyróżnienia ustanowionego od roku 1964 festiwalu Jazz nad Odrą trafiały do Trójmiasta: 1964 – Kwartet Ryszarda Kruzy (pierwsze miejsce); 1965 – Trio Włodzimierza Nahornego i zespół Flamingo(pierwsze miejsce ex-aequo), zespół Jazz Players (drugie miejsce), W. Nahorny (pierwsze miejsce, nagroda dla solisty), Wiesław Skuba (p), Jerzy Sapiejewski (p), Lucjan Czaplicki (cl); 1966 – zespół Soul Brothers (drugie miejsce), grupa J. Sapiejewskiego, Stanisław Cieślak (tb), L. Czaplicki (cl, as), Paweł Juszczenko (g), J. Sapiejewski; 1967 – Wiesław Skuba (p) (pierwsze miejsce, nagroda dla solisty instrumentalisty), Beniamin Marhula (viol); 1968 – Marianna Wróblewska (pierwsze miejsce, nagroda dla solisty wokalisty), Piotr Nadolski (tp), Andrzej Przybielski; 1969 – Andrzej Przybielski (dwa razy pierwsze miejsce – nagroda dla solisty instrumentalisty i nagroda dla kompozytora); 1970 – Kwartet Jerzego Lisewskiego (pierwsze miejsce), Marian Zacharewicz (drugie miejsce , nagroda dla wokalisty); 1971 – zespół Rama 111 (trzecie miejsce); 1973 – zespół Akcenty; 1974 – Sławomir Łosowski; 1977 – zespół Baszta; 1979 – zespół Antiquintet (drugie miejsce). Uzupełnijmy listę o saksofonistę Przemka Dyakowskiego, który od końca lat 60. zaczął odgrywać rolę Jazzowego Ojca Chrzestnego – i jest nim do dziś. Na całym świecie triumfy święcił jazz-rock; w Trójmieście tę muzykę grały m.in. Rama 111, Grupa Swobodnej Improwizacji Leszka Dranickiego, Truskawkowa Słodycz Soli czy Baszta.
Audycja Piotra Wickowskiego w RadioJAZZ.FM
Lata 80. i dalej, do początku XXI wieku
Dzięki muzykom, którzy grali w młodzieżowym big-bandzie Jerzego Partyki, pojawiła się nowa jakość brzmienia, a grupa do dziś wywiera wpływ na kształtowanie oblicza polskiego jazzu. Wśród najsłynniejszych instrumentalistów big-bandu znaleźli się saksofoniści: Maciej Sikała, Adam Wendt, Jerzy Główczewski, Wojciech Staroniewicz i Tadeusz Jakubowski; puzoniści Grzegorz Nagórski i Jan Konop; perkusiści Adam Czerwiński i Piotr Jankowski, kontrabasiści Janusz Mackiewicz i Mariusz Bogdanowicz, a także pianista Cezary Paciorek.
Na początku lat 80. z udziałem Emila Kowalskiego(cl) powstał zespół Seaside Dixieland. Wspomniany okres jest również początkiem kariery Leszka Kułakowskiego (p), który w 1980 roku przywiózł z Jazzu nad Odrą główną nagrodę z grupą Antiquintet. Wreszcie to właśnie w tej dekadzie zadebiutował Leszek Możdżer (w zespole Kowalskiego).
W kolejnych latach także pojawiły się nowe talenty. Wspomnieć tu należy Krystynę Stańko (voc), Macieja Grzywacza (g), Piotra Lemańczyka (b, db), Ola Walickiego (db), Sławka Jaskułke (p), Eryka Kulma (dr) czy Dominika Bukowskiego(vib). Burzę w skali ogólnopolskiej wywołała grupa Miłość uprawiająca yass. Awangarda, muzyka intuicyjna, elementy mainstreamu, free – to tylko część prawdy. W składzie zespołu znaleźli się: Leszek Możdżer (p), Maciej Sikała (ts, ss), Jacek Olter(dr), Tymon Tymański (b, g) oraz Mikołaj Trzaska (as, bcl).
Wiek XXI, zwłaszcza ostatnia dekada
Czwarta zmiana trójmiejskiego jazzu to przeważnie muzycy, którzy studiowali w gdańskiej Akademii Muzycznej. Są dziś na ustach fanów jazzu i krytyków w całej Polsce. Mowa tu oczywiście o Emilu Miszku – zasłynął jako trębacz, kompozytor, aranżer oraz wizjoner; Tomaszu Chyle – skrzypku i kompozytorze; a także o: Sławku Koryźnie (dr), Piotrze Chęckim (ts), Szymonie Burnosie (p), Konradzie Żołnierku (b), Ignacym Wiśniewskim (p), Michale Ciesielskim (ts), Marcinie Janku (cl) i Michale Zienkowskim (g).
Jazzowisko
Środowisko muzyków trójmiejskich nazwałem Jazzowiskiem. Jaki jest jego stan dziś? Podzieliłem je na kilka kategorii:
- Gwiazdy: Maciej Sikała, Adam Wendt, Wojciech Staroniewicz, Irek Wojtczak, Dominik Bukowski, Bernard Maseli, Maciej Grzywacz, Piotr Lemańczyk, Sławek Jaskułke, Włodzimierz Nahorny, Joanna Knitter, Krystyna Stańko.
- Profesjonalne wsparcie: m.in. Roman Ślefarski (dr), Tomasz Sowiński (dr), Janusz Macek Mackiewicz (b), Piotr Kułakowski (b), Grzegorz Sycz (dr), Eric Allen (dr), Ola Tomaszewska – polska Maria Schneider, Dominik Kisiel (p).
- Niedocenieni a wybitni: Piotr Nadolski (tp), Edward Rykaczewski (cl, tb) Leszek Dranicki (g, voc), Darek Herbasz (ts, bs), Cezary Paciorek (p, acc), Riverboat Ramblers Siergieja Kriuczkowa (tp, voc), Jacek Siciarek (voc).
- Młodzi, a prawie gwiazdy: Jakub Hajdun (p), Emil Miszk (tp), Marcin Janek (cl), Piotr Chęcki (ts), Sławek Koryzno (dr), Tomasz Chyła (viol).
Autor: Stanisław Danielewicz
Felieton powstał jako część projektu Jazzowa Mapa Polski realizowanego przez Fundację EuroJAZZ.