Historia jazzu w Zielonej Górze, w skali dziejów polskiego jazzu, kojarzy się głównie z Urszulą Dudziak i Big Bandem Uniwersytetu Zielonogórskiego. Miasto ma jednak swoje pomniejsze środowiskowe satelity: Nową Sól, Kożuchów, Żary, Sulechów i kilka innych. Tu także powstał bodaj jedyny polski projekt płytowy ostatnich dekad poświęcony Andrzejowi Trzaskowskiemu i jego muzyce.
Audycja Andrzeja Winiszewskiego w RadioJAZZ.FM
Wbrew pozorom Zielona Góra, jak wiele innych mniej znanych i rozpoznawalnych ośrodków jazzowych w Polsce, ma swoją długoletnią historię sięgającą lat 50. Na ówczesne Ziemie Odzyskane przybywało wielu artystów i miłośników jazzu, tworząc na ziemiach zachodnich zręby lokalnego środowiska jazzowego. Pierwszymi jego animatorami, których nazwiska znajdujemy w dostępnych materiałach źródłowych i lokalnej prasie, byli pianista Mieczysław Puzicki i filmowiec Tadeusz Marcinkowski. Puzicki, jako aktywny artysta estradowy, stał się twórcą pierwszej jazzowej formacji w mieście – Empuz Trio; Marcinkowski, wielki miłośnik jazzu, współtworzył co prawda początkowo nieliczne, ale jednak aktywne grono jazzowych działaczy. Lata 50. to także okres rozkwitu talentów rodzeństwa Dudziaków: Urszuli i Leszka – Leszek zapisał się w historii polskiego jazzu jako partner i członek zespołów Krzysztofa Komedy.
Z. Namysłowski, Kronika LKJ. Fot. ZSJ
Urszula Dudziak jest dziś najbardziej rozpoznawalną ambasadorką zielonogórskiego jazzu. To właśnie w Zielonej Górze, w roku 1961, doszło do brzemiennego w skutki spotkania wokalistki – wówczas niespełna osiemnastoletniej – z Krzysztofem Komedą i jego żoną. Konsekwencją tego wydarzenia były występy początkującej artystki z triem Komedy w klubie Hybrydy w sierpniu tego samego roku. Dla Urszuli był to początek zawodowej kariery artystycznej, która zaprowadziła ją na sam szczyt wokalnego panteonu. Z kolei Leszek Dudziak, po kilkuletniej współpracy z Komedą, występach na festiwalu Jazz Jamboreei udziale w sesji nagraniowej ścieżki muzycznej do filmu Nóż w wodzie (1961) Romana Polańskiego, wyjechał do Szwecji, znikając zupełnie z polskiej sceny jazzowej.
Zbigniew Tchórzewski. fot. archiwum ZSJ
W latach 60. powstało w Zielonej Górze pierwsze nieformalne Stowarzyszenie pod nazwą Lubuski Klub Jazzowy zajmujące się animacją życia jazzowego, z kluczową postacią dla jego działalności – Szymonem Bujaczem. Stowarzyszenie zajmowało się organizacją koncertów i spotkań edukacyjnych oraz promocją jazzu w regionie. Dzięki kronikarskiej aktywności Tadeusza Sroczyńskiego i prowadzonej przez niego kroniki działalność Klubu Jazzowego została dobrze udokumentowana.
Wśród najbardziej znaczących wydarzeń koncertowych organizowanych przez Klub do historii zielonogórskiego jazzu przeszły pierwsze koncerty Zbigniewa Namysłowskiego w Filharmonii Zielonogórskiej, ostatnie przed tragiczną śmiercią występy Mieczysława Kosza oraz intensywna współpraca z krakowskim środowiskiem jazzowym i częste koncertowe zaproszenia dla zespołów Laboratorium i Extra Ball Jarosława Śmietany.
W kolejnej dekadzie na lokalnej scenie jazzowej rozpoczął się niezwykle ważny nurt w historii jazzu w Zielonej Górze związany z działalnością Big Bandów prowadzonych przez Stefana Romanika (do końca lat 70.) i, w kolejnych dekadach, przez Jerzego Szymaniuka. Zwłaszcza dzięki działalności tego ostatniego Big Bandy stały się kolejną jazzową wizytówką środowiska zielonogórskiego. Ich znaczenie oraz pozaregionalny zasięg oddziaływania sprawił, że w latach 80. aktywny studencki ośrodek kultury Mrowisko stał się współorganizatorem Ogólnopolskiego Spotkania Big Bandów, którego ostatnia, czwarta edycja odbyła się w roku 1991. Big Band UZ dokonał także ważnych nagrań z Urszulą Dudziak, które ukazały się na płycie Forever Green – zawsze zielona.
W 1992 roku powstał w Zielonej Górze jeden z najbardziej aktywnych jazzowych klubów w Polsce – Jazz Club Harlem, stworzony i prowadzony w latach 90. przez Zbigniewa Tchórzewskiego. W ramach działalności klubu odbywał się m.in. Harlem Jazz Festiwal – wydarzenie bez precedensu dla jazzowej historii Zielonej Góry we wcześniejszych dekadach. W ostatnich latach XX w. obok Harlemu działały także inne kluby muzyczne zorientowane programowo na prezentowanie muzyki jazzowej. Wśród nich najważniejsze to: 4 Róże dla Lucienne, Blues Express, Piekarnia Cichej Kobiety i Klub Jazzowy U Ojca, który miał stać się centrum życia jazzowego w Zielonej Górze, ale po kilku latach jego działalność jazzowa została zawieszona.
Nie bez znaczenia jest tu także powstanie w roku 2004 Zielonogórskiego Stowarzyszenia Jazzowego, które stało się organizatorem Festiwalu Green Town of Jazz. W ciągu 17 lat przez festiwal przewinęło się blisko pół tysiąca artystów z Polski i zagranicy. W następnej dekadzie pojawiły się kolejne podobne inicjatywy imprez festiwalowych, m.in: Róże Jazz Festiwal, Wiosna Jazzowo-bluesowa, Jazz Crossing Festival Canada&Polska, Lubuskie Zaduszki Jazzowe.
Ważną do dziś częścią historii lokalnego środowiska jazzowego w Zielonej Górze jest edukacja związana z kierunkiem jazz i muzyka estradowa Uniwersytetu Zielonogórskiego. Kierunek powstał w 2004 roku i cieszy się niezmiennie sporym zainteresowaniem wśród młodych, początkujących jazzmanów z całego kraju. Wśród nich jest także spora grupa studentów wywodzących z okolicznych, także aktywnych jazzowych ośrodków miejskich: Nowej Soli, Kożuchowa, Sulechowa czy Żar.
Sięgając nieco głębiej w historię: to z tych ośrodków wywodzą się m.in. Henryk Miśkiewicz, Krzysztof Kiljański, Piotr Budniak, Janusz Brych i Robert Chyła. Wiele ważnych projektów muzycznych i inicjatyw koncertowych powstawało przy współpracy artystów związanych z okolicznymi miejscowościami i działającymi w nich środowiskami, które organizacyjnie, a także instytucjonalnie spajała Zielona Góra jako rodzaj ośrodka centralnego.
Jednym z ostatnich, ważnych zrealizowanych przedsięwzięć artystycznych jest album Trzaskowski Rework lubuskiej formacji Yes4Jazz, poświęcony w całości kompozycjom Andrzeja Trzaskowskiego.
Jazz w Zielonej Górze to ponad sześć dekad historii. Od kilku lat trwają próby zebrania wszelkich materiałów archiwalnych i spisania relacji świadków wielu ważnych wydarzeń związanych z historią jazzu w mieście, podejmowane przez niżej podpisanego. Ich odtworzenie nie jest łatwe, a czasem jest już wręcz niemożliwe. Niemniej monografia stała się istotnym celem całego lokalnego środowiska i jeśli powstanie, z pewnością wzbogaci powszechną wiedzę o historii muzyki jazzowej nie tylko w wymiarze lokalnym, ale również w tym być może ważniejszym: ogólnopolskim.
Autor: Andrzej Winiszewski
Felieton powstał jako część projektu Jazzowa Mapa Polski realizowanego przez Fundację EuroJAZZ.
- Przesłuchaj wszystkie podcasty: LINK
- Podcast o Zielonej Górze autorstwa Andrzeja Winiszewskiego: LINK
- Podcast z rozmowy Piotra Wickowkiego z Jerzym Szymaniukiem: LINK
