grafika: Andrzej Wąsik
Reżyseria: Stanisław Możdżeński
Muzyka: Andrzej Trzaskowski
Wykonanie muzyki: zespół The Wreckers
Muzycy widoczni na planie: Jerzy Matuszkiewicz, Wojciech Karolak, Zbigniew Namysłowski, Roman Dyląg, Adam Jędrzejowski i inni
O filmie:
„Jazz, miłość, przygoda” – w taki sposób w materiałach promocyjnych opisywano w czasie wchodzenia filmu Stanisława Możdżeńskiego do kin jego tematykę. Sam film, oparty na scenariuszu Janusza Chudzyńskiego, uznano za przygodowy i obsadzono znakomitościami ówczesnego młodego polskiego aktorstwa (zagrali w nim między innymi Adam Hanuszkiewicz, Elżbieta Czyżewska, Tadeusz Pluciński, Bohdan Łazuka).
Już pierwsze sceny filmu Zuzanna i chłopcy wprost odwołują się do historii życia jazzowego w Polsce. Spotkanie młodzieży w górskim schronisku nawiązuje do wydarzenia, jakie miało miejsce blisko trzy lata wcześniej, podczas słynnego zlotu polskich jazzmanów w ramach Jazz Campingu w schronisku na Kalatówkach. Wiosną tamtego pamiętnego roku 1959 na Kalatówkach zjawiła się niemal cała artystyczna polska bohema, na czele z jazzmanami (między innymi Krzysztof Komeda, Zbigniew Namysłowski, Andrzej Trzaskowski, Jerzy Matuszkiewicz, Jan Wróblewski, Andrzej Kurylewicz) oraz filmowcami (między innymi Roman Polański i jego ówczesna żona Barbara Kwiatkowska, Maria Wachowiak, Teresa Tuszyńska).
Akcja Zuzanny… doskonale oddaje tamtą swobodną atmosferę radosnego, muzycznego święta. Stanisław Możdżeński wraz ze scenarzystą Januszem Chudzyńskim, próbując w szczegółach oddać towarzyski charakter historycznego Jazz Campingu, wplatają w fabułę niektóre prawdziwe wątki tamtego historycznego wydarzenia.
Tak więc do schroniska przybywa popularna gwiazda filmowa Zuzanna (Ewa Krzyżewska), w której kocha się Filip (Andrzej Nowakowski) – jazzowy trębacz. Dla ukochanej kobiety popisuje się grą na instrumencie, zaprasza do tańca w rytm tanecznego jazzu, ale zostaje subtelnie, acz zdecydowanie, odrzucony. Prawdziwy cel wizyty Zuzanny to bowiem spotkanie z dwoma innymi, także obecnymi na spotkaniu, jej adoratorami, speleologami Markiem (Adam Hanuszkiewicz) i Karolem (Tadeusz Pluciński). Obaj zabierają Zuzannę do pobliskiej jaskini na krótką wyprawę, podczas której starcie męskich charakterów ujawnia prawdziwą naturę ich uczuć i emocji. A w hotelu jazzmani na dobre rozkręcają środowiskową zabawę.
Jazz w filmie
Muzyka Andrzeja Trzaskowskiego napisana do Zuzanny… z jednej strony odwołuje się do nowocześnie brzmiącej, ilustracyjnej kameralistyki (sceny w jaskini), z drugiej – do jazzu, który zwłaszcza w sekwencjach plenerowych nawiązuje między innymi do brzmienia tradycyjnego zespołu Melomani. Skojarzenie z łódzkimi Melomanami potwierdzać może obecność na planie Jerzego Matuszkiewicza, założyciela tego zespołu, z którym krótko współpracował także sam Trzaskowski w czasie studiów w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych.
Z kolei muzyka wykonywana podczas tanecznego spotkania w hotelowym hallu dobrze oddaje styl nowoczesnego kwintetu The Wreckers Trzaskowskiego. Słyszymy tu między innymi jego autorską kompozycję Transformation, która wykonywana była oryginalnie w triu (porównaj nagranie z Jazz Jamboree ’62), a w filmie słyszymy ją przearanżowaną na kwintet. Muzykę The Wreckers słychać poza tym (a także widać zespół w niemal pełnym oryginalnym składzie!) w tle zabawy tanecznej, która kilkakrotnie pojawia się między scenami w jaskini.
W pierwszej scenie filmu kręconej w hallu na czele kwintetu widzimy dwóch polskich aktorów Bohdana Łazukę (saksofon) i Andrzeja Nowakowskiego (trąbka). Obaj nie byli muzykami i nie grali na instrumentach, ale sama scena z ich udziałem jest jedną z najciekawszych i najdłuższych sekwencji w historii polskiego kina fabularnego z udziałem polskich jazzmanów i zastępujących ich aktorów.
Grupa The Wreckers swoim nowoczesnym brzmieniem eksponowanym w filmie nawiązuje do stylistyki hard bopu, a zwłaszcza tak cenionego przez Trzaskowskiego zespołu Jazz Messengers i nagrań kwintetu Horace’a Silvera.
Skład zespołu, który widzimy i słyszymy w filmie z offu, pokrywa się w zasadzie z oryginalnym składem The Wreckers: Andrzej Trzaskowski – fortepian, Zbigniew Namysłowski – saksofon altowy, Wojciech Karolak – saksofon tenorowy, Alojzy Musiał – trąbka, Roman Dyląg – kontrabas, Adam Jędrzejowski – perkusja.
Ciekawostki:
#1 Andrzej Nowakowski grający w filmie jazzowego trębacza Filipa gra tu w rolę jazzowego muzyka już po raz drugi w swojej aktorskiej karierze. Rok wcześniej widzimy go na planie filmu Andrzeja Wajdy Niewinni czarodzieje w roli członka zespołu jazzowego prowadzonego przez perkusistę Bazylego (w tej roli Tadeusz Łomnicki).
#2 W scenie powitania Zuzanny (Ewa Krzyżewska) wysiadającej z autobusu widzimy wśród grających muzyków między innymi Jerzego Matuszkiewicza, Wojciecha Karolaka grającego na tenorze i Zbigniewa Namysłowskiego grającego na małej sygnałówce.
#3 Bohdan Łazuka śpiewa w filmie piosenkę do słów Mariana Załuckiego z refrenem: „Filip, Filip, Filip, Filip, bo tak chce dola twarda, że nie masz nic z Gerarda…”. Tekst piosenki odnosi się do jednej z głównych postaci filmu Filipa (Andrzej Nowakowski), jazzowego trębacza zakochanego w Zuzannie. Tekst w oczywisty sposób nawiązuje do legendy francuskiego kina, filmowego gwiazdora Gerarda Philipe’a.
Zobacz także:
Jazz Camping (1959), reż. Bogusław Rybczyński, muz. Andrzej Trzaskowski. Film dokumentalny będący rodzajem reportażu-relacji ze autentycznego zjazdu polskich jazzmanów na Kalatówkach z roku 1959.
Wojna domowa, odc. 10 Zagraniczny gość (1966), reż. Jerzy Gruza, muz. Jerzy Matuszkiewicz. Paweł Jankowski zabiera swojego przybyłego z Anglii kuzyna Rysia na wycieczkę w góry. Zatrzymują się w schronisku na Kalatówkach (!), a w tle słyszymy radosną muzykę jazzową (autorstwa Matuszkiewicza) stylistycznie mocno nawiązującą do muzyki granej podczas pierwszego, historycznego Jazz Campingu.
Jazz na Kalatówkach (2018), reż. Robert Kaczmarek. Film dokumentalny przypominający słynne wydarzenie z roku 1959 na tle początków ruchu jazzowego w Polsce. Opowiadają o nim świadkowie, a ich relacje wzbogacają prezentowane fragmenty filmów, materiałów archiwalnych oraz fotografii i dokumentów.
Warto posłuchać:
Andrzej Trzaskowski, The Wreckers – Trio, Polskie Nagrania – archiwalne nagrania radiowe The Wreckers wydane w roku 1960.
Andrzej Trzaskowski, Polish Radio Jazz Archives, vol. 05 (Polskie Radio, 2013) – wybór nagrań zespołów Trzaskowskiego: The Wreckers, Kwintetu i Tria z roku 1962 (nagrania radiowe i koncertowe z Festiwalu Jazz Jamboree ’62).
Autor: Andrzej Winiszewski
Leksykon – Polska filmografia jazzowa, czyli 100 najważniejszych polskich filmów jazzowych to próba zebrania, uporządkowania i opisania na nowo, z nowej, współczesnej perspektywy, całego powojennego nurtu polskiego kina jazzowego. Obecność jazzu w polskiej kinematografii ostatnich przeszło siedmiu dekad jest niezwykle znacząca i stanowi ważny rozdział w jej rozwoju. Wiele biografii artystycznych przedstawicieli polskiego środowiska jazzowego wiązanych jest przecież do dziś z polskim kinem, zwłaszcza z muzyką filmową, ale i obecną w nim tematyką dotyczącą historii polskiego jazzu. Jednak pojęcie „polska filmografia jazzowa”, jak dotąd, nie zostało jeszcze precyzyjnie zdefiniowane, czekając na swój czas. W moim rozumieniu mieszczą się w nim często bardzo odległe od siebie gatunki i rodzaje filmowe, od animacji i klasycznej fabuły po dokument i kino eksperymentalne. Czasem są to proste filmowe opowieści wzbogacone jazzową ilustracją bez związku z treścią scenariusza, ale czasami bywają to prawdziwe manifesty organicznego wręcz współistnienia ruchomego obrazu i jazzu, jako najlepszej z możliwych ilustracji muzycznych. Być może właśnie rozpoczęty w tym numerze JazzPRESSu cykl złożony z fragmentów przygotowywanego książkowego opracowania tego obszernego materiału stanie się przyczynkiem do dyskusji i wymiany poglądów, a w efekcie do utrwalenia i wprowadzenia pojęcia „polska filmografia jazzowa” w obszar historii polskiego jazzu i filmu.